به گزارش ایران اکومیست، حجت الاسلام و المسلمین حسن روحانی در هشتمین همایش ملی نخبگان جوان و نخستین جشنواره فرهنگی و ورزشی نخبگان گفته بود: «بعضی گفتند که این وزیر دست به بورسیه ها نزند اما کار ناقص وزیر دانشمند قبلی دکتر رضا فرجی دانا توسط دکتر نجفی به زودی تکمیل خواهد شد.» که شد.
محمدعلی نجفی پیشتر بورسیه های دولت گذشته را به چهار گروه تبدیل بورس خارج به داخل، بورس خارج، بورس مربیان و بورس ایثارگران تقسیم کرده و گفته بود: عده ای به اسم بورس خارج، بورسیه گرفته بودند و بعد آن را به بورس داخل تبدیل کردند؛ در نتیجه بدون شرکت در آزمون دوره دکترا مشغول به تحصیل بودند؛ پرونده هایی که قرار بود به کمیته پنج نفره ارجاع شود از این گروه بوده است.
اما داستان بلند و پر حاشیه 3 هزار بورسیه غیرقانونی دولت نهم و دهم چگونه شکل گرفت و انتشار گزارش وزارت علوم پرده از روی چه تخلفاتی برداشت؟
در دوره گذشته و با توجه به عدم برگزاری آزمون اعزام دانشجویان به خارج از کشور از سال 1385 دستورالعملی تنظیم می شود که براساس آن رتبه های ممتاز، دانشجویان المپیادی و مربیان واجد شرایط علمی از طریق فراخوان متقاضی به خارج اعزام می شدند. دستورالعملی به تایید وزیر وقت علوم، تحقیقات و فناوری وقت رسیده و یک پایگاه اینترنتی برای ثبت نام متقاضیان در نظر گرفته می شود.
دو سال بعد (1387) بندی به دستورالعمل تایید شده اضافه می شود که براساس آن افرادی که دارای خدمات و سوابق برجسته فرهنگی و اجتماعی بودند می توانستند متقاضی اعزام به خارج از کشور شوند؛ در سال های اخیر این بند بیشترین متقاضی را برای اعزام به خارج از کشور به خود اختصاص داده و کمتر دانشجویان المپیادی و ممتاز به خارج از کشور اعزام شدند.
داوطلبین اعزام به خارج از کشور علاوه بر داشتن شرایط عمومی نیاز به «مُعرف» نیز داشتند که معاون فرهنگی وزیر علوم، یک تشکل دانشجویی، مدیرکل بورس و اعزام سازمان امور دانشجویان و روسای دانشگاه ها و مراکز پژوهشی چهار فردی بودند که متقاضیان خارج از کشور باید از سوی یکی از آنها معرفی می شدند.
در سال 1385 فقط روسای دانشگاه ها می توانستند مُعرف دانشجویان متقاضی بورس خارج از کشور شوند اما در سال های بعد مُعرفین سه گانه دیگر نیز بر آنها اضافه شدند.
بر این اساس اگر داوطلب مستعدی در کشور وجود داشت که از نظرعلمی و اخلاقی برتر بود ولی مورد شناسایی یکی از این مراجع چهارگانه قرار نمی گرفت، برای اعزام پذیرش نمی شد.
بعد از استیضاح رضا فرجی دانا و برکناری وی توسط نمایندگان مجلس شورای اسلامی در روز 29 مردادماه، رییس جمهوری محمدعلی نجفی را به عنوان سرپرست این وزارتخانه معرفی کرد.
اسحاق جهانگیری معاون اول رییس جمهوری در مراسم قدردانی از فرجی دانا و معارفه نجفی تاکید کرد که «حتی اگر 10 وزیر علوم تغییر کنند، این دولت پرونده بورسیه ها را پیگیری خواهد کرد.»
نجفی در اولین روز کاری به عنوان سرپرست وزارت علوم در گفت و گو با ایرنا از تشکیل کمیته ای برای پیگری بورسیه ها خبر داد و در روز 18 شهریورماه با صدور احکامی جداگانه اعضای این کمیته را منصوب کرد.
علی پورمختار نماینده مجلس و رییس کمیسیون اصل 90 ، مهدی دواتگری نماینده مجلس و از قضات با سابقه و برجسته کشور، محمدمهدی سالاری راد استاد دانشگاه امیرکبیر، مسعود کنزی استاد دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی و معاون اسبق دانشجویی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و احمد غلامی، مدیرکل بورس و دانشجویان خارج از کشور سازمان امور دانشجویان، اعضای کمیته تعیین مصادیق بورسیه ها هستند.
دانشگاه علامه طباطبایی تهران و تحت ریاست حجت الاسلام شریعتی بیشترین تعداد پذیرش دانشجویان بورسیه را در دولت گذشته داشته و به گفته مجتبی صدیقی 259 نفر از دانشجویان بورسیه شده، در این دانشگاه پذیرفته شده اند.
با توجه به اظهارات محمدعلی نجفی مبنی بر آنکه بیشتر پرونده هایی که به کمیته تعیین مصادیق بورسیه ها ارجاع شده از میان پرونده تبدیل بورس خارج به داخل بوده است، به نظر می رسید که گزارش بورسیه ها از متخلفان نام آشنایی رونمایی کند؛ اما سرپرست وزارت علوم تاکید کرد در اطلاعیه وزارت علوم «نام کسی ذکر نخواهد شد.» که نشد.
** تخلفات چه بود؟
براساس قانون، دانشجویانی که بورسیه می شدند باید معدل دوره کارشناسی آنها بالاتر از 14 و دوره کارشناسی ارشدان بالاتر از 16 می بود ولی در بسیاری از موارد بورسیه شده در دولت گذشته این قانون رعایت نشد.
به گفته مجتبی صدیقی معاون وزیر علوم و رییس سازمان امور دانشجویان، از مجموع 729 نفر دانشجوی اعزام شده به خارج در دولت گذشته، معدل کارشناسی 73 نفر کمتر از 14 و معدل کارشناسی ارشد 70 نفر دیگر کمتر از 16 بود.
همچنین یکهزار و 884 نفر از داوطلبان بورسیه خارج، تبدیل به داخل شدند. تمامی این افراد باید مسیر گزینش را برای پذیرش در دانشگاه ها طی می کردند اما نیمی از آنها تاکنون نظر گزینش یا هیات مرکزی جذب وزارت علوم را ندارند.
هزینه ای که وزارت علوم می بایست برای هر یک از این دانشجویان (دانشجویان تبدیل بورس خارج به داخل) به دانشگاه ها پرداخت کند، برای دانشجویان رشته های علوم انسانی 30 میلیون تومان و برای دانشجویان غیر از علوم انسانی 40 میلیون تومان بود و بنا به گفته رییس سازمان امور دانشجویان نام برخی از آقازاده ها و منسوبین نیز در میان اسامی این تعداد از دانشجویان وجود دارد.
در مجموع 3 هزار 731 نفر در دولت گذشته بورسیه شده بودند که 933 نفر از آنها مربی دانشگاه ها، یک هزار و 884 نفر تبدیل بورسیه خارج به داخل، 729 نفر بورس خارج و 185 نفر ایثارگر بوده اند.
براساس گزارش وزارت علوم، درباره تبدیل بورس خارج به داخل؛ با اعمال شرط حداقل معدل برای دوره های کارشناسی و کارشناسی ارشد (به ترتیب 14 و 16) و حداکثر شرط سنی مذکور در دستورالعمل های هر سال و با لحاظ فرمول های داخلی ارفاقی (مورد عمل در بعضی سال ها بر پایه مصوبات وقت) و نیز ارفاق 2 سال برای انجام خدمت نظام وظیفه، تعداد 508 نفر از این گروه لغو بورس، ادامه تحصیل با هزینه شخصی و بازگرداندن هزینه های پرداختی وزارت علوم؛ تعداد 36 نفر دیگر به علت ارائه اطلاعات نادرست مؤثر در پذیرش (از قبیل اعلام معدل بیش از معدل واقعی) مشمول لغو بورس، قطع تحصیل و بازگرداندن هزینه های پرداختی وزارت علوم شدند.
همچنین پرونده 36 نفر دیگر از این گروه نیز به علل مختلف ازجمله عدم شروع تحصیل، انصراف و غیره مختومه شد.
در این میان 1241 نفر نیز تاکنون نتوانسته اند اعلام نیاز از دانشگاه ها اخذ کنند که در صورت عدم توفیق تا 15 بهمن ماه 93، وضعیت ادامه تحصیل آنان تبدیل به هزینه شخصی خواهد شد.
گروه دیگر از کسانی که در دولت نهم و دهم بورسیه شدند، یک هزار و 11 نفر از مربیان دانشگاه ها بودند. براساس گزارش وزارت علوم، 448 تن از مربیان شاغل به تحصیل، در وضعیت استخدامی «پیمانی» هستند که بدون تصویب هیات امنای دانشگاه ها پذیرفته شده اند و از آنجا که به لحاظ قانونی امکان استفاده از بورس بـرای ادامه تحصیل را نداشته اند، لذا اسامی این افراد به دانشگاه ها اعلام شده تا در اولین جلسه هیات امنا برای آنان تصمیم گیری شود و سپس براساس رأی هیات های امنای دانشگاه های مربوط اقدام خواهد شد.
از سوی دیگر 165 نفر از طریق قانون جامع ایثارگری بورسیه شده بودند. بنابر گزارش وزارت علوم از این تعداد، 23 نفر فاقد شرایط بخشنامه ایثارگری هستند لذا مشمول ادامه تحصیل با هزینه شخصی می شوند. مشکل قانونی برای پرداخت هزینه های تحصیلی همه این افراد از سوی دیوان محاسبات کشور مطرح بوده ولی وزارت علوم نیز در حال پیگیری مساله است.
گروه چهارم 729 نفر بورسیه خارج هستند. وزارت علوم در گزارش بورسیه ای خود توضیح داده است که گرچه تعدادی از بورسیه های اعزامی به خارج فاقد شرط معدل یا سن می باشند امّا با توجه به این که دوره بورس بیش از نیمی از آنها به اتمام رسیده و در مورد مابقی هم، قطع ارز و بورس ایشان می تواند تبعات اجتماعی و سیاسی نامطلوبی به دنبال داشته باشد، کمیته تعیین مصادیق بورسیه ها مصوب کرده است ضمن کنترل کیفیت تحصیل و سازوکارهای قبل از اشتغال آنها در دانشگاه ها، بورس متخلفین ادامه یابد.
با این حال این وزارتخانه تاکید کرده است که در موارد معدودی که مشخص شود فرد بورسیه با دادن اطلاعات نادرست موجب گمراهی تصمیم گیران شده یا مقیم یک کشور خارجی است، برخورد قانونی لازم برای قطع بورس و انجام اقدامات بعدی صورت خواهد گرفت.
از گزارش وزارت علوم می توان این گونه نتیجه گیری کرد که از مجموع 3 هزار و 772 نفر بورسیه شده طی سال های 1388 تا 1392، بورسیه 1351 نفر قطع شده و باید هزینه های انجام شده را بازپس دهند. همچنین از این تعداد، 36 نفر حتی از ادامه تحصیل نیز منع شده اند که حُکمی سنگین ولی برای برخورد با تخلف لازم است.
